De Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed:
Dekanale Sint-Martinuskerk, ook Onze-Lieve-Vrouwebasiliek
(Synchronisatie databank beschermde monumenten 2006)

.

De glas-in-lood invulling van de nieuwe ramen zijn gebaseerd op modellen uit 15de eeuw. De panelen zullen uitgevoerd worden in lichtgroen mondgeblazen "Cordolé"-glas terwijl de afwerking zal gebeuren met een aflijning in zilvergeel. Het groene glas zal lichtjes gematteerd worden met een fijne laag "Depoli"-glasverf.
Onder de vier 17de-eeuwse panelen worden twee tekstpanelen aangebracht die verwijzen naar de huidige restauratiefase.

.

In het uiterst rechtse raam van de doopkapel, daterende uit de 15de eeuw, gaat het rechter tekstpaneel terug tot 1408. Duidelijk en onverbloemd markeerden de donatoren daarin hun schenking met de volgende tekst:
"Int jaer ons here als men schreef MCCCC ende VIII, in meerte, dede maken Jan Rumys Matys sone was, ende ..... staes sone ende Benedictus syn brueder tot danckinge ende eer onser liever vrouwen. Bidt voer hen"

In het linker tekstpaneel van datzelfde raam werd het "schoon Vlaams" ingeruild voor plechtig Latijn. De belangrijke duiding met betrekking tot dit glasraam blijft zo voor het grote publiek verstoken, wat jammer is.
"Anno Domini MDCCCLXXXVI antiqua fragmenta diligentium fenestriae ecclesiae collecta restaurare et in unam fenestram congregare suffit fabrica ecclesiae divae virgini hallensi et sancto Martino dicatae." zegt de tekst.
Vertaalt betekent het: "In het jaar des heren 1886 werden deze oude glaspanelen verzameld, hersteld en in één vensterraam samengebracht door de kerkfabriek toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Halle en de Heilige-Martinus."

Daarmee wordt zeer duidelijk gesteld, dat de verschillende panelen in dit glasraam, oorspronkelijk geen geheel vormden. Het blijft dus een goed bewaard geheim, hoe het glasraam van Jan Rumys en zijn mede-donatoren er echt heeft uitgezien! Het is dus zelfs lang niet zeker of er in dit raam nog panelen aanwezig zijn die tot de schenking van Rumys en zijnen behoorden ...
Tegelijk moeten er vragen worden gesteld over de wat eigenaardige zinsconstructie van dit paneel, het is duidelijk dat er lacunes zijn en je kan je niet van de indruk ontdoen dat bepaalde woorden mogelijk niet op de oorspronkelijke plaats en volgorde staan.


.

• Uit bibliografische bronnen weten we dat de tekst in de loop der tijd verschillende veranderingen heeft ondergaan. Alleen al uit de 19de eeuw zijn er 3 versies gekend:

• In1836: In 't jaer ons Here als men schreef MCCCC ende VIII......... danneerte.......... make Jan Rumers Matys sone, was donnant vonnis Staramp ende Benedictus sin brueder ter eere Onser Vrouwe van Halle.
• Voor 1879: int jaer ... he ... als men screef M:CCC ... ende VIII..... neerte...maken Jan rum ... matij ... sone was donn ... Sta ... ende benedictus sin ..................
• Na 1879 (huidige): Int jaer ons here als men screef MCCCC ende VIII in meerte, dede maken Jan Rumys Matys sone was, ende... staes sone ende Benedictus syn brueder tot danckinge en de onser liever vrouwen.

• A. In deze afbeelding krijgen we twee regels in beeld, alle kalibers (glasstukken zijn authentiek, met uitzondering van het stuk linksonder "sone". Dat stuk dateert uit de 19de eeuw.
• B. Alle kalibers vertonen "stipjes", maar wanneer we dit stuk bij doorvallend licht bekijken, zien we dat de structuur ervan onsamenhangend is en dat de stipjes als het ware stukjes uit de tekst hebben gevreten.
• C. Bij opvallend licht wordt alles veel duidelijker, op vele plaatsen zijn de stipjes al putjes geworden. In de 19de eeuw werden deze originele stukken opnieuw geschilderd en gebakken (op 630°C!), desondanks gaat ook daar het corrosieproces gewoon door.
• D. En nu de stipjes op de 19de-eeuwse glasstukken ... er zijn inderdaad stippen ... maar het zijn gebrandschilderde stippen! Wellicht heeft de restaurator-glazenier van deze stukken niet de intentie gehad de bezoeker te misleiden, deze "visuele truc" heeft naar alle waarschijnlijkheid enkel de bedoeling gehad om de nieuwe invullingen beter te integreren in het bestaande geheel. Deze techniek werd trouwens over het hele raam toegepast.
• .

Tradities zijn om gevolgd te worden, daarom zal bij de afsluiting van de nog lopende restauratiefase, eveneens "een merkteken in de tijd" worden achtergelaten. In het raam met de vier 17de-eeuwse panelen, uit de doopkapel, worden twee nieuwe panelen geplaatst die moeten herinneren aan de niet aflatende inspanningen die door de huidige generatie heeft geleverd om het schitterende patrimonium van de Sint-Martinusbasiliek aan de komende generaties door te geven.

Het bovenstaande modellen werden goedgekeurd. De tekst werd gezet in "Dauphin" en zal geschilderd worden op mondgeblazen "Cordolé"-glas. De brandschildering zal ook hier bestaan uit zilvergeel, een fijne laag "Depoli" en donkerbruine contourverf voor de teksten.

.

Glasverven worden in poedervorm toegeleverd. Deze poeders kunnen dan met water of met olie vermengd worden. Om een mooie uitvloei van de glasverf te bekomen is het van belang om "nat-in-nat" te werken. Daarom wordt er gewerkt met een zogenaamde "armbrug". Op deze manier heeft de hand voldoende steun zonder het glas aan te raken. Een beetje schilderen op afstand dus! Op bovenstaande foto zie je hoe de glasstukken op het model werden gelegd om de letters over te zetten.

Zoals alle andere nieuwe panelen werden vooraf alle glasstukken al voorzien van een ingebrande matterende "depoli-laag". Omdat op het model de letters donker gekleurd zijn is het niet altijd mogelijk om te controleren of de verf overal gelijkmatig is aangebracht. Dat gebeurd in een tweede fase. Doordat we hier gewerkt hebben met een olieachtig voorlopig bindmiddel, blijft de schildering voldoende lang nat om de stukken "nat-in-nat" af te werken.

Tenslotte waren de glasstukken klaar om gebakken te worden op 630°C. Een dergelijke "ovencyclus", van opwarmen tot gecontrolleerd afkoelen tot 450°C, duurt het ongeveer 5 uur. Vervolgens zijn er nog eens een zes-tal uur nodig om de stukken langzaam te laten afkoelen tot 45°C. Dan mogen ze eindelijk uit de oven. Ongeduld wordt onverbiddelijk afgestraft.

Alle nieuwe panelen in de doopkapel worden voorzien van gele boordjes. Er werd echter niet gekozen voor geel glas, maar voor gebrandschilderde stukken met zilvergeel. Hier werd de glasverf telkens van licht naar donker gezet, waardoor een subtiel, speels effect ontstaat.

.

De persoon die op de vier 17de-eeuwse panelen uit de doopkapel van de basiliek staat afgebeeld, wordt door algemeen aangenomen, als Filips IV - koning van Spanje geïdentificeerd. Filips IV staat hier knielend afgebeeld voor een bidbankje, vergezeld van zijn patroonheilige.
Naar alle waarschijnlijkheid maakten deze 4 panelen deel uit van een groter geheel. Deze glas-in-loodpanelen kregen in de loop van de afgelopen jaren een zorgvuldige conservatie- en restauratie behandeling. In de eerstvolgende weken zal de restauratie van de doopkapel afgerond zijn en kunnen de ramen teruggeplaatst worden. Als alles volgens plan verloopt zullen de panelen tegen de Open Monumentendag terug te bewonderen zijn.
In de loop van de komende weken zal de problematiek van deze restauratie op een aantal punten toegelicht worden.

.

Omdat alles klaar moet zijn tegen de open monumentendag, werd het een race tegen de tijd om alles klaar te krijgen. Het is gelukt!
Na het wegnemen van de stellingen zal de kapel toegankelijk zijn voor het publiek!

.

Een leuke verassing was het afgelopen kerst! Het koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium plaatste één van de 15de-eeuwse panelen die we voor de Basiliek van Halle restaureerden, op hun kerstkaart. Op deze manier werd een stukje restauratie wat door onze handen ging, de wereld ingestuurd.

Zie hier voor de digitale versie van de kaart!

.