De opdracht voor de Sint-Annakerk was eerder uitzonderlijk. De glasramen uit de achterste twee zuidelijke traveeën van de kerk werden tijdens de tweede wereldoorlog volledig vernield. Door beperkte financiële mogelijkheden en de niet aflatende onderhoudskosten van het gehele kerkgebouw, werd de reconstructie van deze ramen in het verleden noodgedwongen uitgesteld. In de restauratiefase 2004-2005 werden de nodige financiële middelen voorzien om deze ramen opnieuw in te vullen.
De beide roosramen uit de lichtbeuk werden gerestaureerd. Voor de twee grote ramen uit de zijgevel waren grotere middelen noodzakelijk. De reconstructie van zowel steenwerk, als glas-in-lood, kon verantwoord worden doordat de volledige kerk, travee per travee, volledig symmetrisch is opgebouwd.
Omwille van het volume en de uitvoeringstermijn voerden we deze opdracht uit met 3 restauratoren-glazeniers, Warner Berckmans en Felicien Penders, waren de medewerkers voor dit project.


Klik HIER voor het fotoalbum.
.

De opbouw van het glasraampatrimonium uit de Sint-Annakerk vond plaats gedurende de tweede helft van de 19de eeuw. De kerk werd ingewijd in 1862 maar de afwerking van het interieur, de glasramen inbegrepen, zou nog gedurende de verdere decennia blijven voortgaan.
Op een bewuste manier werd in het ontwerp vooraf bepaald dat de volledige kerk zou versiert worden met zogenaamde "sjabloonramen". Daar waar het aanvankelijk lijkt dat dit het werk is van één glazeniersatelier, blijkt de werkelijkheid anders. Ondanks het feit dat er tot op heden nog geen studie gebeurde met betrekking tot de glasramen, schertsen enkele rekeningen toch wel een beeld van de praktische uitvoering van de ramen. Daar waar de donatoren veelal zelf contact hadden met de betrokken glazeniers, was het eerst en vooral de pastoor die de coördinatie van de opdrachten op zich nam.
Afgaande op de afgebeelde wapens in de ramen, mag men stellen dat vele invloedrijke Gentse burgers hebben bijgedragen aan de uitvoering en de plaatsing van de glas-in-loodramen.
Uit briefwisseling valt af te leiden dat binnen het vooropgesteld concept de glazeniers zelf ontwerpen ter goedkeuring konden voorleggen. In de rekeningen duiken verschillende namen op, in 1863 vinden we de Gentse glazenier J. Bernaert (Brabantdam 24, Gent), voor het "schilderen op glas" van de wapens van de families Bechtervelde en Meulenerre, terug. Verder werden ook rekeningen van het glazeniersatelier Ch. Champigneulle uit het Franse Bar-le-Duc (Metz) teruggevonden. In 1870 leverden zij glasramen met de wapens van de families Lammens en Lousbergs. Rond diezelfde periode is er nog sprake van een rekening voor "six rosases en ornamentation richer avec armoiries ou chiffres" In 1881 en 1882 is van Champigneulle briefwisseling terug te vinden over de ramen en roosvensters van de laatste drie traveeën. Daaruit zou men voorlopige kunnen besluiten dat dit atelier een groot aandeel heeft gehad in de beglazing van de Sint-Annakerk. Drie jaar later vinden we briefwisseling terug van Guillaume Zaudig aangaande een opdracht voor "des dames du nouveau bois".

Opmerkelijk is het feit dat belangrijke Gentse glazenierateliers blijken te ontbreken bij de uitvoering van de opdrachten. Mogelijk werd het als "onkies" beschouwd dat iemand als Arthur Verhaegen die de leiding had over het voormalige atelier Bethune, omwille van de verschillende al dan niet openbare functies, een deel van de opdracht zou uitvoeren. Misschien was daarom de keuze voor een Brussels "bij- of verkoophuis" van een Frans Atelier (Brussel, Rue de Cologne 22) een strategische keuze, noch Verhaegen, noch zijn concurrenten konden er voordeel bij halen.
.

Een beeld van de bestaande toestand, voor de reconstructie van de glasramen.

Tijdens de tweede wereldoorlog werden de twee achterste ramen langs de zuidkant vernield. Door beperkte financiële mogelijkheden heeft het tot vandaag geduurd voor de nodige financiële middelen binnen bereik waren om deze ramen opnieuw te beglazen.
De reconstructie van zowel steenwerk, als glas-in-lood, kon verantwoord worden doordat de volledige kerk, travee per travee, volledig symmetrisch was opgebouwd.

We demonteerden uit elk van de tegenoverliggende glasramen één paneel. Deze vormden de basis om de reconstructies van de rechte panelen uit te voeren. Bij de her-samenstelling was niet de schildering, maar het glas het grootste probleem. In vergelijking tot de 19de eeuw is het aanbod sterk teruggelopen. Onze zoektocht naar de juiste kleuren is uiteindelijk uitgemond in een Frans-Duits-Amerikaanse combinatie. Omwille van de grote diversiteit aan motieven, vormen en kleuren was demontage ondenkbaar voor de tussenfriezen en maaswerken van de ramen.
.

In een vorige log had ik aangegeven dat bij de reconstructie van de rechte panelen het mogelijk was geweest om telkens één paneel uit de tegenoverliggende glasramen te demonteren. (Zuid- en noord-gevel zijn spiegelbeelden van mekaar.)
Deze vormden de basis om de rechte panelen te kopieerden. Omwille van de grote diversiteit aan motieven, vormen en kleuren was deze methode echter niet toepasbaar op de tussenfriezen en maaswerken van de ramen. Daarom werd aan de interieurzijde van de twee glasramen een stelling geplaatst, vanwaar alle panelen fotografisch vastgelegd konden worden. Tegelijk konden we aan de hand van glazen-kleurstalen de juiste kleur bepalen.
Het digitale fotomateriaal werd aan de hand van de plannen "op ware grote", via Photoshop op de juiste afmetingen gebracht (linker afb.). (Dit leverde wel bestanden met enig "megabyte-gewicht" op).
Deze foto's werden dan in grijswaarden afgedrukt. Op deze manier werd het mogelijk om indeling van de kalibers (glasstukken) op een transparante folie over te nemen en tegelijk de glasschildering in detail over te zetten (Afb. rechts). Zo kregen we betrouwbare modellen om de maaswerken te reconstrueren.
Op deze manier helpt de hedendaagse digitale techniek een vakgebied dat in wezen sinds Theophilius 12de-eeuws traktaat, "De Diversis Artibus", weinig veranderd is.
.

De werkopnamen (inclusief stellingen) zijn relatief donker, enerzijds omdat er achter het raam grote bomen staan en anderzijds omdat er aan de buitengevel ook nog een 1,5 meter brede stelling staat.
De beide ramen samen zijn een kleine 70 vierkante meter groot. Een opdracht om een dergelijke oppervlakte volledig te brandschilderen is in ons land een eerder uitzonderlijk. Daarvoor heb je voldoende man-(of vrouw)kracht nodig én niet te vergeten "ovencapaciteit". Alle stukken dienen tenslotte één of twee keren op 600°C gebakken te worden, wat de nodige tijd vergt.
.

De twee ramen na oplevering.
Voor meer foto's, zie het fotoalbum.

.
.