Halle

HALLE: DE SIMULATIESCHETS VOOR DE DOOPKAPEL

Summary only available when permalinks are enabled.Lees meer ...

HALLE: TEKENS IN DE TIJD - tekstpanelen uit de doopkapel

Loop de geschiedenis door, sinds mensheugenis heeft de mensheid de behoefte gehad een spoor achter te laten van zijn activiteiten en bekommernissen. In de Sint-Martinusbasiliek is dat niet anders en ook de glasramen uit de doopkapel maken daarop geen uitzondering. De geschiedenis staart ons aan, letterlijk te nemen ... in tekstpanelen.



In het uiterst rechtse raam van de doopkapel, daterende uit de 15de eeuw, gaat het rechter tekstpaneel terug tot 1408. Duidelijk en onverbloemd markeerden de donatoren daarin hun schenking met de volgende tekst:
"Int jaer ons here als men schreef MCCCC ende VIII, in meerte, dede maken Jan Rumys Matys sone was, ende ..... staes sone ende Benedictus syn brueder tot danckinge ende eer onser liever vrouwen. Bidt voer hen"


In het linker tekstpaneel van datzelfde raam werd het "schoon Vlaams" ingeruild voor plechtig Latijn. De belangrijke duiding met betrekking tot dit glasraam blijft zo voor het grote publiek verstoken, wat jammer is.
"Anno Domini MDCCCLXXXVI antiqua fragmenta diligentium fenestriae ecclesiae collecta restaurare et in unam fenestram congregare suffit fabrica ecclesiae divae virgini hallensi et sancto Martino dicatae." zegt de tekst.
Vertaalt betekent het:
"In het jaar des heren 1886 werden deze oude glaspanelen verzameld, hersteld en in één vensterraam samengebracht door de kerkfabriek toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Halle en de Heilige-Martinus."

Daarmee wordt zeer duidelijk gesteld, dat de verschillende panelen in dit glasraam, oorspronkelijk geen geheel vormden. Het blijft dus een goed bewaard geheim, hoe het glasraam van Jan Rumys en zijn mede-donatoren er echt heeft uitgezien! Het is dus zelfs lang niet zeker of er in dit raam nog panelen aanwezig zijn die tot de schenking van Rumys en zijnen behoorden ...
Tegelijk moeten er vragen worden gesteld over de wat eigenaardige zinsconstructie van dit paneel, het is duidelijk dat er lacunes zijn en je kan je niet van de indruk ontdoen dat bepaalde woorden mogelijk niet op de oorspronkelijke plaats en volgorde staan.


.

HALLE: EEN PROEVE VAN AUTHENTICITEIT

In een vroegere bericht hadden we reeds aangegeven dat niet alle panelen uit het 15de-eeuws raam van de doopkapel tot één geheel behoren. De presentatie zoals we ze nu kunnen zien dateert uit de jaren zeventig van de 19de eeuw. Hoe de schenking van van Jan Rumys en zijn mede-donatoren er echt heeft uitgezien zullen we nooit weten. Dat is jammer, maar tegelijk is het een klein wonder dat zoiets kwetsbaar als glas, vrijwel onbeschermd, 600 jaar overleeft.
Dit was enkel mogelijk omdat Halle gedurende 6 eeuwen zorg voor dit patrimonium heeft gedragen. Zorg die onvermijdelijk zijn sporen achter liet. Gedurende 600 jaar werd dit paneel hersteld, werden gebroken stukken van breuklood voorzien of zelfs volledig vervangen en werd het paneel van nieuw lood voorzien. Afgezien van calamiteiten, waren de glas-in-loodpanelen elke 50 à 70 jaar "aan onderhoud" toe. Op die momenten kwam telkens de authenticiteit van het kunstwerk in gevaar.
Ook het tekstpaneel uit 1408 is daaraan niet ontsnapt. De rood gemarkeerde glasstukken in de afbeelding onderaan, geven aan welke tekstfragmenten nog authentiek zijn. Alle anderen dateren uit de 19de eeuw.
  • Uit bibliografische bronnen weten we dat de tekst in de loop der tijd verschillende veranderingen heeft ondergaan. Alleen al uit de 19de eeuw zijn er 3 versies gekend:
  • In1836: In 't jaer ons Here als men schreef MCCCC ende VIII......... danneerte.......... make Jan Rumers Matys sone, was donnant vonnis Staramp ende Benedictus sin brueder ter eere Onser Vrouwe van Halle.
  • Voor 1879: int jaer ... he ... als men screef M:CCC ... ende VIII..... neerte...maken Jan rum ... matij ... sone was donn ... Sta ... ende benedictus sin ..................
  • Na 1879 (huidige): Int jaer ons here als men screef MCCCC ende VIII in meerte, dede maken Jan Rumys Matys sone was, ende... staes sone ende Benedictus syn brueder tot danckinge en de onser liever vrouwen.
De verschillen zijn duidelijk, maar zijn ze te wijzen aan reële verschillen? of aan een eerder "slordige" lezing van de tekst? In de versie uit 1836 is in elk geval het woord "vonnis" intrigerend, omdat in het verleden begoede burgers meer dan eens werden veroordeeld tot de schenking van een glasraam. In de huidige versie is het woord "vonnis" volledig verdwenen. Tijdens de 19de-eeuwse restauratie van Verhaegen zijn stukken verdwenen en stukken toegevoegd, over de historische correctheid mag men gegronde twijfel hebben. Alleen al daarom worden dergelijke interventies in de huidige restauratie-deontologie resoluut afgewezen.


Bij velen zal de vraag rijzen hoe de authenticiteit of de datering van de glasstukken bepaald werd. In de meeste gevallen kan dit louter door visuele waarneming gebeuren. Glas doorstaat "de tijd" niet ongeschonden. Vooral klimatologische omstandigheden laten hun sporen achter in de vorm van glascorrosie. Het exacte proces zal ik binnenkort eens toelichten, dat wordt voor de lezer wellicht "effe doorbijten" maar zeer interessant ... want in wezen lost glas op in water! Glascorrosie begint met iriserende oppervlakken, later gaan die over in witte puntjes of vlekken en in een verder gevorderd stadium ontstaan er gewoonweg kleinere of grotere putjes in het glas.

..

...
A B - Klik op de afbeelding om een vergroting
C D


Laten we de bovenstaande afbeeldingen bekijken (klik op de foto's om ze te vergroten):
  • A. In deze afbeelding krijgen we twee regels in beeld, alle kalibers (glasstukken zijn authentiek, met uitzondering van het stuk linksonder "sone". Dat stuk dateert uit de 19de eeuw.
  • B. Alle kalibers vertonen "stipjes", maar wanneer we dit stuk bij doorvallend licht bekijken, zien we dat de structuur ervan onsamenhangend is en dat de stipjes als het ware stukjes uit de tekst hebben gevreten.
  • C. Bij opvallend licht wordt alles veel duidelijker, op vele plaatsen zijn de stipjes al putjes geworden. In de 19de eeuw werden deze originele stukken opnieuw geschilderd en gebakken (op 630°C!), desondanks gaat ook daar het corrosieproces gewoon door.
  • D. En nu de stipjes op de 19de-eeuwse glasstukken ... er zijn inderdaad stippen ... maar het zijn gebrandschilderde stippen! Wellicht heeft de restaurator-glazenier van deze stukken niet de intentie gehad de bezoeker te misleiden, deze "visuele truc" heeft naar alle waarschijnlijkheid enkel de bedoeling gehad om de nieuwe invullingen beter te integreren in het bestaande geheel. Deze techniek werd trouwens over het hele raam toegepast.
  • .

HALLE: TEKENS VAN ONZE TIJD - nieuwe tekstpanelen.




Tradities zijn om gevolgd te worden, daarom zal bij de afsluiting van de nog lopende restauratiefase, eveneens "een merkteken in de tijd" worden achtergelaten. In het raam met de vier 17de-eeuwse panelen, uit de doopkapel, worden twee nieuwe panelen geplaatst die moeten herinneren aan de niet aflatende inspanningen die door de huidige generatie heeft geleverd om het schitterende patrimonium van de Sint-Martinusbasiliek aan de komende generaties door te geven.

Het bovenstaande modellen werden goedgekeurd. De tekst werd gezet in "Dauphin" en zal geschilderd worden op mondgeblazen "Cordolé"-glas. De brandschildering zal ook hier bestaan uit zilvergeel, een fijne laag "Depoli" en donkerbruine contourverf voor de teksten.


.

HALLE: DE NIEUWE TEKSTPANELEN - schilderen op glas

De afgelopen dagen werd er hard gewerkt om de nieuwe tekstpanelen voor de doopkapel af te krijgen. Nadat er verschillende ontwerptekeningen op schaal (vidimi) waren voorgesteld, werd uiteindelijk één ontwerp uitgekozen. Van dit ontwerp werden vervolgens de twee modellen op ware grote uitgetekend. Deze modellen werden als basis gebruikt om de teksten over te zetten op glas. ...


Glasverven worden in poedervorm toegeleverd. Deze poeders kunnen dan met water of met olie vermengd worden. Om een mooie uitvloei van de glasverf te bekomen is het van belang om "nat-in-nat" te werken. Daarom wordt er gewerkt met een zogenaamde "armbrug". Op deze manier heeft de hand voldoende steun zonder het glas aan te raken. Een beetje schilderen op afstand dus! Op bovenstaande foto zie je hoe de glasstukken op het model werden gelegd om de letters over te zetten.


Zoals alle andere nieuwe panelen werden vooraf alle glasstukken al voorzien van een ingebrande matterende "depoli-laag". Omdat op het model de letters donker gekleurd zijn is het niet altijd mogelijk om te controleren of de verf overal gelijkmatig is aangebracht. Dat gebeurd in een tweede fase. Doordat we hier gewerkt hebben met een olieachtig voorlopig bindmiddel, blijft de schildering voldoende lang nat om de stukken "nat-in-nat" af te werken.


Tenslotte waren de glasstukken klaar om gebakken te worden op 630°C. Een dergelijke "ovencyclus", van opwarmen tot gecontrolleerd afkoelen tot 450°C, duurt het ongeveer 5 uur. Vervolgens zijn er nog eens een zes-tal uur nodig om de stukken langzaam te laten afkoelen tot 45°C. Dan mogen ze eindelijk uit de oven. Ongeduld wordt onverbiddelijk afgestraft.


Alle nieuwe panelen in de doopkapel worden voorzien van gele boordjes. Er werd echter niet gekozen voor geel glas, maar voor gebrandschilderde stukken met zilvergeel. Hier werd de glasverf telkens van licht naar donker gezet, waardoor een subtiel, speels effect ontstaat.

.

HALLE: HET 17de-EEUWS GLASRAAM VAN PHILIPS IV

Summary only available when permalinks are enabled.Lees meer ...

HALLE: DE PLAATSING: race tegen de tijd


Omdat alles klaar moet zijn tegen de open monumentendag, werd het een race tegen de tijd om alles klaar te krijgen. Het is gelukt! Na het wegnemen van de stellingen zal de kapel toegankelijk zijn voor het publiek!

HALLE: De kerstkaart van het KIK

Schermafbeelding 2016-03-07 om 17.22.22

Een leuke verassing was het afgelopen kerst! Het koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium plaatste één van de 15de eeuwse panelen die we voor de Basiliek van Halle restaureerden, op hun kerstkaart. Op deze manier werd een stukje restauratie wat door onze handen ging, de wijde wereld ingestuurd… (Via de post en via hun website)

HALLE: IN WATER OPGELOST, oorzaken van verval.

Summary only available when permalinks are enabled.Lees meer ...

  Alle content en foto's:
© Carola Van den Wijngaert