Vooronderzoek
BRUGGE - Situering van het Sint-Barbararaam
31/10/12
Voor diegene die zich afvroegen waar exact dit raam terug te vinden is: de situering het 16de-eeuws Sint-Barbararaam.
.
BRUGGE - Vooronderzoek van het 16de eeuws Sint-Barbararaam
30/10/12
Eerstdaags starten we met een bijzonder vooronderzoek: het 16de eeuws St-Barbararaam uit de Sint-Salvatorkathedraal in Brugge!
Enige toelichting bij de iconografie van het raam: Onderaan staan links en rechts een wapenschild: links: wapen van de stad Brugge (banderol S.P.Q B.), en rechts wapen van de Sint-Salvatorkathedraal (tekst: S. Salvator). In het midden op de basis: tekst met bladkrans: Restauratum Anno Domini MCMIII.
Het monumentale raam wordt gedomineerd door een tafereel in een renaissance-architectuur. Tal van personen knielen in aanbidding voor het beeld van de Heilige-Barbara die in het midden op een sokkel is geplaatst. Putti met guirlandes zweven boven de nissen. Daarboven zijn drie nissen met heiligenbeelden onder een baldakijn afgebeeld. Links en rechts van de boogaanzet staan twee mannen en vrouwen op de abacus. Twee naakten zijn voorgesteld in de zwikken boven de rondboog. Rechts is in het doorzicht een stedelijk landschap te zien waar een man op een ladder over een muur probeert te klimmen. Waarschijnlijk houdt dit verband met het verhaal dat Barbara uit de toren vluchtte waarin ze gevangen werd gehouden door haar vader. In de linker zijopening wordt de vader van Barbara afgebeeld die zijn dochter (in 1903 bijgevoegd) onthoofd. Boven zijn hoofd is een rotslandschap voorgesteld met een herder en zijn schapen die de schuilplaats van Barbara verraden. Boven de kroonlijst is links en rechts een nis afgebeeld met een beeltenis van een vrouw en een kind. De hele voorstelling is geplaatst in een architecturaal decor in renaissance stijl met ronde boog, pilasters, beelden, putti, enz. De bekronende architectuur (met putti, laurierkransen, toortsen, zuilen) bestaat uit een horizontale kroonlijst met balustrade en pilasters en een hoger opgaand middengedeelte. Twee medaillons dragen de initialen van de Sint-Salvatorkathedraal en Brugge. -
Maaswerk: Vier engelen gezeten op wolken dragen voorwerpen die met het martelaarschap van Barbara in verband staan, met name van links naar rechts mes, palmtak, kroon, banderol met tekst: Sancta Barbara O.P.N. Links en rechts een toorts, visblaasvormige panelen bandrollen geschilderd met teksten: links: Anno Domi, rechts: 1552, met ertussenin een toren (symbool van Barbara)
OUDENAARDE - vooronderzoek Sint-Walburgakerk
01/03/11
Start van het vooronderzoek in Oudenaarde: Zicht op de koorramen van de Sint-Walburgakerk.
.
ZUURBEMDE - Sint-Catharinakerk: Bespreking van de eerste bevindingen
24/02/11
Vandaag had ik een vergadering met de betrokkenen (inspecteur Ruimte & Erfgoed, afgevaardigde kerkraad en architect) om de eerste resultaten van het vooronderzoek toe te lichten.
De aanzienlijke schade aan het steenwerk was onvermijdelijk één van de belangrijkste zaken. De schade, ter hoogte van de raambruggen, is dusdanig dat wellicht een groot deel van de monelen vervangen moet worden. Verder zijn er de nodige problemen met een aantal raamdorpels en zitten er op de oudste ramen, openingen in de aansluiting tussen muurvlak en dagkant.
Corroderende raambruggen zijn de boosdoeners van de schade aan het steenwerk. Deze vorm van corrosie komt vooral voor bij raambruggen die na het eerste kwart van de 19de eeuw werden geproduceerd, bij handgesmeed ijzer met een veel lager koolstofgehalte zie je dit nooit. Er zal jammer genoeg niets anders opzitten dan alle bruggen te vervangen door exemplaren die wel corrosiebestendig zijn.
AARSCHOT - Opstartvergadering
17/02/11
Vanmorgen heb ik, samen met de architect en een aantal leden van de kerkraad, een verkennende gesprek gehad. Ik ben groot voorstander van zo'n voorafgaandelijke vergadering omdat de betrokken partijen de kans krijgen om mekaar te leren kennen (wie-is-wie"?). Het geeft je als onderzoeker ook de kans om de onderzoeksmethodiek toe te lichten en aan te geven wat men wel en niet van ons kan/mag verwachten. Tegelijk komen in een dergelijk gesprek ook vaak problemen naar boven die we als aandachtspunten in ons onderzoek mee nemen.
Het was hier in Aarschot niet anders, zoals bij vele kerken zijn er ook hier problemen met toegenomen vandalisme, de glasramen zijn daar meestal het grootste slachtoffer van. Met het oog op de toekomstige preventieve conservering zullen we daar naar een afdoende oplossing moeten zoeken. Maar er kwam ook een duidelijke vraag om te kijken wat er op korte termijn, in afwachting van de uiteindelijke conservatie-restauratie, kan gedaan worden. Verder was er reeds een studie naar het klimaatbeheer binnen de kerk gebeurd. Hieruit was duidelijk gebleken dat ter hoogte van beide transeptramen een aanzienlijke temperatuursval ontstaat. Ondanks het feit dat onze opdracht enkel de gebrandschilderde ramen omvat, gaan we om deze reden toch ook de materiaaltechnische toestand van deze transeptramen eens onder de loep nemen.
ZUURBEMDE - Sint-Catharinakerk: Onderzoek in situ
10/11/10
Morgenochtend worden de tussentijdse rapporten in voorbereiding van de overlegvergadering, naar de opdrachtgevende besturen verstuurd. Naast het materiaaltechnisch verslag wordt er een evaluatie bijgevoegd. Daarin zal de afweging tot het al dan niet plaatsen van een behoorlijk functionerende beschermbeglazing de hoofdmoot vormen.
ZUURBEMDE - Sint-Catharinakerk: Opstartvergadering
24/06/10
Vandaag hebben we een vergadering gehad met de architect en het opdrachtgevend bestuur. Bovenstaande heilige keek zorgelijk toe, maar we kregen in elk geval de zegen.
.
VOLLEZELE - VOORONDERZOEK IN DE SINT-PAULUSKERK
01/02/07
Oorspronkelijk behoorde de parochie van Vollezele tot het bisdom Kamerijk. Bij de hervorming van de kerkelijke provincies in 1559-1561 onder paus Paulus IV kwam de parochie onder het nieuwe aartsbisdom Mechelen met als eerste bisschop kardinaal Granvelle (1561 - 1582).
Voordat de huidige kerk werd gebouwd stond er op ongeveer dezelfde plaats een andere kleine kerk. Zo blijkt uit een schets uit 1556. Deze eerste Sint-Pauluskerk dateerde uit de 14de eeuw en bestond uit kruisbeukkerk met de toren in het midden.
De huidige kerk heeft geen kruisbeuk meer, maar in de plaats daarvan drie beuken, alle onder één dak. Deze kerk werd gebouwd in 1776-1777 onder pastoor Petrus De Mol door toedoen van de abdij van Vorst. Het wapenschild van Vorst staat vermeld in steen boven het grote venster in de westgevel boven de ingangspoort.
De plattegrond beschrijft een nagenoeg ingebouwde en een driebeukig schip uitlopend op een koor met driezijdige sluiting. Het kerkgebouw werd opgetrokken in baksteenbouw met verwerking van hardsteen en van ijzerzandsteen voor de plinten, de toren heeft een karakteristieke helmbekroning. Het blind middenschip wordt geritmeerd door dorische zuilen en scheibogen. De lichtinval komt van de steekboogvensters in zijbeuken en koor.
Ontwerp F. VanderpoortenDe glasramen: In verband met de glasramen duiken de eerste bewaarde documenten op in 1879. Dit document maakt melding van de slechte toestand van de ramen uit het koor en suggereert gelijktijdig om de ramen te vervangen door nieuwe gebrandschilderde exemplaren.
Uit deze periode zijn in het kerkarchief een aantal ontwerptekeningen bewaard gebleven van het atelier F. Van der Poorten uit Sint-Jans-Molenbeek. Geen van deze ontwerpen werden ook daadwerkelijk uitgevoerd. Ze bleken echter wel de basis te zijn voor de huidige koorramen, getuige de totale opbouw en de identieke bordure met wijnranken op de ontwerpen. In de loop van 1881 worden de uiteindelijke ontwerpen met de HH. Harten van Jezus en Maria en de apostelen Petrus en Paulus goedgekeurd. De nieuwe koorramen werden uiteindelijk in 1882 door Van der poorten geplaatst voor de prijs van 2.880 frank.
Portret pastoor Joannes SannenIn de briefwisseling vonden we ook een schrijven uit 1899, meer bepaald over glasramen uit de zijbeuken en de westgevel. Hier ging men niet terug bij Van der Poorten, maar plaatst men de bestelling bij Bernard Bardenweher. Deze tien apostel-ramen maken samen met de eerder geplaatste Petrus- en Paulusramen in het koor, in de reeks van 12 apostelen volledig.
Bij deze ramen was pastoor Sannen, zondermeer de drijvende kracht. Pastoor Sannen nam zelf twee ramen voor zijn rekening. In de persoon van de apostel Joannes vindt men het portret van Pastoor Sannen terug.
In de westgevel, bij het orgel werd een raam van de Heilige-Cecilia geplaatst. In het bovenlicht boven de inkomdeur werden decoratieve panelen geplaatst.
De ramen uit het atelier Bardenhewer hebben destijds 10.000 frank gekost en werden in 1900 geplaatst.
Met betrekking tot de niet gebrandschilderde ramen zijn er geen of nauwelijks gegevens. Wel is er een factuur uit 1906 van het atelier Bardenhewer waarin sprake is van “4 vitraux en mosaïque riche de verre antiques”. Mogelijk betreft het hier de ramen uit de sacristie en de berging (glas in metaalconstructies).
De kerk werd in november 1973 als monument geklasseerd.
'S HERENELDEREN - MARIA MAGDALENA VAN HAMAL
31/12/05
In het tweede kwart van de 16de eeuw liet Maria Magdalena van Hamal de kasteelkapel, nu de Sint-Stephanuskerk, versieren met een aantal glasramen. Hoe deze ramen de afgelopen eeuwen doorstonden is tot op vandaag niet geheel duidelijk. De bewaarde rekeningen van de kerkfabriek, die teruggaan tot 1585, handelen enkel over uitgaven die betrekking hebben tot de eredienst. Over de glasramen en het daaraan verbonden onderhoud wordt niets prijsgegeven. Echt verwonderlijk is dit niet, vermits deze kerk gedurende eeuwen onlosmakelijk verbonden was met het kasteel en de bewoners van dit kasteel.
Na Maria-Magdalena van Hamal, bleef het bezit nog één generatie in de familie de Hamal, vervolgens ging het over in de handen van de familie De Renesse. De daar opeenvolgende eigenaars hebben tot het einde van de 19de eeuw, met eigen middelen, ingestaan voor het onderhoud van de kerk. Daardoor is wellicht ook de meest ingrijpende restauratie, deze van de Mechelse glazenier Pluys, in het midden van de 19de eeuw niet gedocumenteerd.
Dat is uitzonderlijk jammer omdat het glasraam-ensemble toen zijn huidige uitzicht heeft gekregen. Bij eerder projecten is vastgesteld dat de door Pluys uitgevoerde “restauraties” eerder renovaties bleken, waarbij historische glasramen bij nader inzien volledig vernieuwd waren. Vele bronnen waren dezelfde mening toegedaan met betrekking tot de glasramen van de Sint-Stephanuskerk. Bij het onderzoek dat we de afgelopen weken uitvoerden is echter gebleken dat dit niet volledig opgaat voor de ramenvan ‘s Herenelderen. Twee ramen uit de koorafsluiting bevattten nog aanzienlijke velden met 16de eeuws glas, n.l. raam 1N is nog voor de helft origineel, terwijl raam 1Z voor één derde originele stukken bevat.
.
'S HERENELDEREN - WILLEM DE CROY
30/12/05
Met de glasramen waarmee Maria Magdalena van Hamal kort voor haar dood de kerk laat versieren, gaf ze gestalte aan de nagedachtenis van haar overleden (tweede) echtgenoot Willem de Croy. Willem de Croy (1458-1521) kwam voort uit een adellijk Picardisch geslacht, genoemd naar de heerlijkheid Groy of Crouy aan de Somme. Willem de Croy was drager van verschillende titels: hertog van Sona, markies van Aarschot en heer van Chièvres. Hij was bovendien ridder van het Gulden Vlies.
Hij naast een bekwaam krijgsman was hij onder Filips de Schone ook grootbaljuw van Henegouwen (1479) en gouverneur van Namen (1504). Hij behoorde tot de onderhandelaars van de Frans-Habsburgse verdragen van Lyon (1501) en van Blois (1504).
Gedurende de afwezigheid van Filips de Schone was Willem de Croy lid van de regentschapsraad der Nederlanden (1501-1503). In de periode 1505 tot 1507 werd hij benoemd tot stadhouder-generaal in de Nederlanden. De grootste prestige heeft hij te danken aan zijn aanstelling tot gouverneur van de jonge Karel V, in 1509. Nadat hij de voogd en raadsman geworden was van de Karel V, sinds 1519 keizer, werd hij een invloedrijk man op gebied van de internationale politiek.
Helaas, hoge bomen vangen veel wind ... het verhaal gaat dat Willem de Croy op 28 mei 1521 in Worms stierf ... door vergiftiging.
.
'S HERENELDEREN - HET ROOSVENSTER
28/12/05
De Limburgse Sint-Stephanuskerk van 's Herenelderen heeft zonder twijfel één van de allermooiste 19de-eeuwse roosvensters uit ons land.